Fabrizio Chiodo is lid van de Italiaanse Onderzoeksraad. Hij werkte in het Amsterdam Infection and Immunity Institute. Sinds 2014 werkt hij samen met Cubaanse onderzoekers. Zo deed hij mee aan het ontwikkelen van verschillende anti-covid vaccins, met name “Soberana”, een nieuw soort vaccin.

Op welk vlak is het Soberanavaccin technisch gezien een wetenschappelijke innovatie?

Fabrizio Chiodo: Cuba ontwikkelde vijf verschillende anti-covidvaccins. Van deze vijf zijn er al drie toegelaten in Cuba en andere landen. De andere twee worden getest, en ik denk dat ze binnenkort ook zullen worden goedgekeurd. Het zijn allemaal vaccins op basis van eiwitten. Wat is het verschil met de oude methode?

De oude methode was om defensieve antilichamen op te wekken door de volledige ziektekiem in te brengen, maar wel een verzwakte, inactieve versie. Er is een tweede, snellere methode: de mRNA-vaccins. Zij werken anders: zij geven instructies aan de immuuncellen maar gaan geen ziektekiem presenteren. En een derde manier, zonder het hele virus of instructies in te brengen, zijn de subunitvaccins, zoals Soberana: ze worden gemaakt met een deel van een eiwit genaamd “Spike”, dat zich op het oppervlak van het virus bevindt. De antilichamen die na zo’n vaccin geproduceerd worden, zijn veel krachtiger in het neutraliseren van het virus.

Volgens mij is het échte pareltje van de Cubaanse wetenschap het vaccin “Soberana 2”. Dat is een samengesteld vaccin. Dat wil zeggen dat er een extra eiwit wordt toegevoegd dat het immuunsysteem stimuleert om de aanval nog te verbeteren. Vandaag is Soberana 2 het enige vaccin dat specifiek ontwikkeld is voor kinderen. In Cuba werd het al goedgekeurd voor kinderen vanaf 2 jaar, en 90% van hen kregen dit vaccin toegediend.

Het is belangrijk te begrijpen dat de infrastructuur al voorhanden was. Er was al productiecapaciteit en -infrastructuur om vaccins te produceren, te verfijnen en de productie op te trekken. Het was een kritieke situatie omdat de VS-blokkade enorme problemen opleverde, van onderzoek tot productie. De sancties hebben grote invloed op al die stappen.

Hoe zit het met de internationale goed­ keuringen van de Cubaanse vaccins? Was Cuba in staat om met andere lan­den samen te werken op dat gebied?

Fabrizio Chiodo: De WHO heeft vanaf het begin alle Cubaanse klinische proeven en resultaten opgevolgd. De gegevens zijn openbaar. Er zijn verscheidene publicaties in peer-reviewed magazines verschenen, onder meer in The Lancet respiratory medicine of Elsevier tijdschriften. Het is niet gemakkelijk voor Cuba (voor eender welk zuidelijk land) om te publiceren in de grote beroemde westerse tijdschriften. Iran, Venezuela, Nicaragua en Mexico keurden al verschillende Cubaanse vaccins goed.

Op een gegeven moment is er helaas sprake van een bekend “probleem”: de zogenaamde “productienormen”, de “Good Manufacturing Practice” (GMP), die zijn vastgesteld door de WHO en de regelgevende instanties van de G7-landen. Als je in Cuba een vaccin produceert, gebruik je machines en technologieën die niet elk jaar vernieuwd kunnen worden. Dat heeft geen invloed op de kwaliteit van de productie, het gaat om kleine details. Het meten van sommige onderdelen van vaccin, bijvoorbeeld. Cuba kan door de blokkade geen tientallen miljoenen uitgeven om elke twee jaar alle machines te vervangen. Volgens mij zijn die normen opgelegd uit protectionisme. Die regels werden toegepast om te voorkomen dat landen als Cuba, Brazilië, Zuid-Afrika of India vaccins zouden maken.

Om dit probleem te voorkomen, wordt Soberana in Italië geproduceerd. We zijn bezig met de laatste stappen en zijn hier erg optimistisch over.

Dit alles is bijzonder belangrijk voor arme landen: de boosterprik “Soberana plus” kost ongeveer één dollar en is stabiel bij kamertemperatuur. Ik denk dat alle grote instellingen en ngo’s op een gegeven moment druk gaan uitoefenen op de WHO om te vragen de Cubaanse vaccins te onderzoeken om ze op grote schaal te kunnen gebruiken in arme landen.

Kunt u ons wat uitgebreider uitleggen hoe de VS-sancties de farmaceutische industrie en het onderzoek in Cuba beïnvloeden?

Fabrizio Chiodo: Ja, dat is echt een drama. Alles wat 10% aan VS-materiaal of -kapitaal bevat, kan Cuba niet importeren. Alles van chemische middelen tot machines. Bovendien is het met de nieuwe sancties van Trump, die president Biden momenteel nog aanhoudt, nog agressiever geworden. Cuba kan bijvoorbeeld in geen geval spullen kopen om apparatuur te repareren. Die sancties omzeilen is onmenselijk duur en kost veel meer tijd. Zo gaat het bij elke stap, de hele tijd.

Tijdens de pandemie zijn bedrijven die met Cuba samenwerkten bij de vaccinproductie van de ene op de andere dag gestopt met antwoorden, door de sancties van Trump. Ze zijn gewoon gestopt met het beantwoorden van e-mails. Dat alles (verschillende SARS-CoV-2 vaccins) was natuurlijk niet mogelijk van de ene dag op de andere. Het was mogelijk omdat Cuba al tientallen jaren geld steekt in de openbare biotechnologie op hoog niveau. Omdat er maar één manier is om de druk op je gezondheidssysteem te verminderen. Omdat er maar één manier is om geen antibiotica uit de VS nodig te hebben. Zelf zoveel mogelijk vaccineren tegen de gevaarlijkste infecties. Dat principe dateert nog van Fidel Castro, om te investeren in vaccins en geavanceerde biotech.

Voorkomen is goedkoper dan behandelen. Vaccins zijn een zeer efficiënt en krachtig instrument geweest voor de Cubaanse biotech. Ik ga niet akkoord wanneer mensen over een soort “vaccinwonder in Cuba” spreken. Dit is geen mirakel. Dit is het succes van overheidsinvesteringen van de afgelopen dertig jaar. Daardoor kon meer dan 90% van de volwassen bevolking en 98% van de kinderen vanaf 2 jaar worden gevaccineerd. Zelfs alle vrienden uit Miami, alle anti-Castro vrienden, sprongen op de eerste vlucht naar Cuba omdat ze dat vaccin wilden. Hun vertrouwen in hun biotech is indrukwekkend.

Kunt u ons vertellen hoe de prioriteiten in Cuba liggen in vergelijking met westerse instituten, bedrijven of universiteiten ?

Fabrizio Chiodo: Dat is interessant, want naast mijn academische verantwoordelijkheden in Europa ben ik ook gastdocent in Havana. Wanneer ik in Europa en in Italië geld moet vragen voor wetenschappelijk onderzoek, gaat dat heel anders dan in Cuba. Daar is er maar één doel: mensenlevens redden. Dat is het, het enige doel dat je hebt. Als we een gevaar zien aankomen, een nieuwe ziekteverwekker of een nieuwe golf van Dengue, of Covid bijvoorbeeld, kijken we hoe we ons kunnen organiseren om het te bestrijden. Je hoort steeds dat in Cuba “de regering alles controleert”. Dit is een leugen. Ten eerste: de verschillende instituten werken volledig gescheiden van elkaar. Ten tweede: kijk naar Soberana. De eerste versie is nog niet geautoriseerd, terwijl andere bijversies van Soberana dat wel zijn. Omdat proeven aantoonden dat Soberana 1 nog niet optimaal was.

Er is geen “het moet lukken” beleid, dat feiten en gegevens verbergt. Dus ook in een openbare competitie kan er een competitie zijn tussen verschillende instituten, en een competitie tussen verschillende vaccins binnen hetzelfde instituut. Er is geen enkele “volledige staatscontrole” over deze zaak.

Wanneer ik onderzoek doe in Europa, is het ingewikkelder. Hun doel – en al mijn collega’s in Europa zullen dat bevestigen – is om op een bepaald moment een product te hebben dat je kunt verkopen aan grote farma of een spin-off. Op de universiteit leren ze ons dat er maar één manier is om je product te maken en in de ziekenhuizen te krijgen, en dat is via een particulier bedrijf. Alle mRNA- technologie is ontwikkeld aan openbare universiteiten met openbare middelen. Het is fake news dat big farma investeert in onderzoek, het is andersom. Ze hebben het geld en kopen twintig jaar onderzoek en strijken dan zelf alle winst op. Een openbare aanpak kan al die problemen overwinnen. Cuba heeft dat bewezen, met openbare instituten van het lab tot de klinieken.

Voor producten als vaccins hadden Nederland en Denemarken tot de jaren ‘80 een publieke productie. Omdat ze wisten dat het nodig was in noodsituaties, en dat het goedkoop was. Toen begonnen ze alles te privatiseren, en we waren getuige van twee dingen. Ten eerste: de “antivax” bewegingen begonnen op te komen, omdat mensen duidelijk het vertrouwen erin begonnen te verliezen. En ten tweede lieten ze de particuliere bedrijven hun gang gaan wat prioriteiten en strategie betreft.

Nog iets indrukwekkends aan Cuba: de vaccinatiegraad. Het vertrouwen van het publiek moet enorm zijn.

Fabrizio Chiodo. Ja, en het is niet verplicht in Cuba. Mensen willen zich laten vaccineren en vertrouwen het. In grote delen van het Westen heb je een zorgwekkend lage vaccinatiegraad. Er bestaat een studie van een collega in Amsterdam die liet zien hoe de privatisering van de Nederlandse vaccinproductie (onder andere met Janssens) het vertrouwen van het publiek heeft geschaad. Het wordt nu duidelijk en het vormt een enorm probleem. Dit gaat ook over onderwijs, want het Cubaanse onderwijssysteem speelt een belangrijke rol in dat vertrouwen. Je moet eens kijken wat er op televisie wordt gezegd over vaccins. Het kennisniveau van de kinderen! Ik heb kinderen horen zeggen dat ze een hoger puntendiagram wilden, omdat ze begrijpen dat dat het niveau van de antilichamen weergeeft.

Wat is het belangrijkste dat u geleerd hebt van het systeem in Cuba dat wij in België of Europa ook zouden kunnen gebruiken?

Fabrizio Chiodo: Ik ben een groot voorstander van het idee van een Europees, door de overheid gefinancierd centrum voor de ontwikkeling van vaccins. We hebben het openbare Europees Ruimteagentschap. We hebben een openbaar Europees Geneesmiddelenbureau. Waarom hebben we geen, door de overheid gefinancierde, openbare instelling die tenminste noodproducten zoals vaccins kan produceren wanneer dat nodig is?

Tot slot: wat zou u de mensen in België en in Europa willen zeggen over de sancties van de VS tegen Cuba ?

Fabrizio Chiodo: Dit is iets dat elk ministerie van Buitenlandse Zaken in Europa aangaat. Tijdens de stemming in de Algemene Vergadering van de VN.

steunden 184 landen de opheffing van de blokkade en stemden alleen de VS en Israël tegen. Als mensen het over democratie hebben, wat is dat dan als je daarnaar kijkt ? De beslissing daarover wordt uiteindelijk door één land genomen, en dat weten de mensen in Europa niet. Deze blokkade is een daad van terrorisme, en mensen houden van het concept democratie, net als bij de stemmingen in de VN. Wees dus consequent.

Nicolas Pierre