Verschenen in Solidair
“Gezondheid omvat zoveel verschillende aspecten”, lacht Tim Joye. “We zagen deze visietekst, waar naar goede gewoonte heel wat medewerkers aan meeschreven, dan ook snel aandikken.” Omdat gezondheid een recht is werd inderdaad een lijvig document, met zoveel thema’s dat we nauwelijks weten waar beginnen. We pikken er een aantal uit.
Onze gezondheid wordt voor 50% bepaald door sociale factoren. Welke zijn dat zoal?
Janneke Ronse: We denken vaak dat onze gezondheid bepaald wordt door wat we zelf doen: hoe we eten, hoe we ons verzorgen, ... Maar we zien in de praktijk en ook in wetenschappelijk werk dat het niet zo is. Er zijn veel factoren die inspelen op gezondheid. De belangrijkste voor ons is het werk. We spenderen veel tijd op ons werk. Bij onze patiënten zien we welke invloed dat heeft op gezondheid: rugproblemen, gewrichtsklachten, mentale gezondheid. Ook huisvesting is belangrijk. Maar vooral je positie in de maatschappij, de klasse waartoe je behoort. Je financiële en economische positie bepaalt heel veel.
Tim Joye: Belangrijk is dat je die sociale determinanten niet individueel maar ook collectief ziet. Het is wetenschappelijk aangetoond dat hoe een maatschappij georganiseerd is, sterk bepalend is voor de volksgezondheid. Hoe groter de ongelijkheid in een land, hoe slechter de gezondheid. Dat geldt ook op wijkniveau. In een wijk die sterk aan elkaar hangt, zie je dat mensen zich beter voelen en minder gezondheidsklachten hebben.
Ook in een welvarend land als België weegt de ongelijkheid volgens jullie zwaarder dan je zou denken.
Tim Joye: Dat is wat wij heel erg willen benadrukken: gezondheid is niet gelijk voor iedereen, ook niet in België. De grootste verschillen zien we bij ons in de gezonde levensverwachting van mensen. Hoe lang leven we in goede gezondheid? Daar zie je bijvoorbeeld een groot verschil tussen arbeiders en hoger opgeleiden. Dat verschil kan oplopen tot twintig jaar.
Bij een belangrijk deel van de werkende mensen zie je dat ze al met chronische problemen kampen vanaf 50 jaar. Daar wordt geen rekening mee gehouden als het gaat om langer werken bijvoorbeeld.
Een toenemend probleem waar jullie op wijzen, is de burn-out. Hoe ernstig is dat probleem?
Janneke Ronse: Onze dokter hebben ‘s middags soms hun dokterstas nog niet open gedaan. Ze hebben dan de hele voormiddag alleen gesprekken gedaan. De psychische problemen nemen zienderogen toe. De economische crisis en corona hebben daar zeker toe bijgedragen. Het aantal langdurig zieken in België is ondertussen al tot boven een half miljoen gestegen.
Ook hier zie je hoe mensen persoonlijk verantwoordelijk worden gehouden: je bent over de grens gegaan, je moet aan je veerkracht werken, … De vraag die niet gesteld wordt, is welke rol werkgevers spelen en hoe zij aan preventie kunnen doen.
“De verantwoordelijkheid voor de gezondheid van werknemers moet bij het bedrijf liggen”, schrijven jullie. Hoe moet dat dan?
Tim Joye: Misschien moet ik eerst al eens zeggen hoe moeilijk het is om als dokter met een werkgever in dialoog te gaan. Zeker als het over langdurig zieken gaat. Patiënten komen naar ons voor een verlenging van hun ziekteverlof omdat de baas gezegd heeft dat ze pas terug mogen komen als ze honderd procent genezen zijn. Maar die baas bedoelt dan 120 of 130 procent. Mensen zien dat niet zitten en verstijven.
Ik geloof heel erg dat mensen een aangepast traject moeten kunnen volgen, maar er is op dit moment gewoon geen enkele incentive voor werkgevers om daarin mee te gaan. Om te beginnen is het gewaarborgd loon maar één maand, daarna is alles voor de sociale zekerheid. Ten tweede is er ook geen enkele controle op aangepast werk. Een arbeidsgeneesheer kan aangeven dat een bepaalde werknemer aangepast werk moet krijgen, bijvoorbeeld niet meer die flexibele uren of geen echt belastend werk. Maar de werkgever mag gewoon zeggen dat hij dat niet kan aanbieden. En dan volgt vaak ontslag om medische redenen.
Wat willen jullie dan concreet zien gebeuren?
Tim Joye: Er moet een verlenging van het gewaarborgd loon komen, meer controle op werkgevers, sancties als ze geen aangepast werk voorzien en een bredere en vlottere erkenning van beroepsziekten. Burn-out is bijvoorbeeld nog altijd niet erkend als beroepsziekte, terwijl het gaat om een werkgerelateerde psychische aandoening.
Janneke Ronse: Als we werkgevers verantwoordelijkheid geven, kan hen dat aanzetten om meer aan preventie te doen, om meer te gaan nadenken over werkdruk, werkorganisatie, flexibiliteit, ... Want wat is nu de oplossing voor langdurig zieken? We gaan die mensen een vragenlijst opsturen en als ze niet meewerken, geven we ze een sanctie. Of we gaan de mensen zoeken in de revalidatiecentra en pijnklinieken, om ze te “activeren”.
Jullie spreken over een gezondheidskloof tussen vrouwen en mannen. Waarin bestaat die?
Janneke Ronse: Vrouwen zitten vaak in een zwakkere positie op de arbeidsmarkt. Neem nu de huishoudhulpen. Die hebben veel te maken met gewrichtsproblemen. Er is veel uitval en langdurige ziekte. Daarnaast is er ook het geweld tegen vrouwen: intrafamiliaal geweld, intimidatie, grensoverschrijdend gedrag, discriminatie.
We zien in de geneeskunde ook een achterstand in de kennis over typisch vrouwelijke problemen. We leven in een maatschappij waar automatisch meer aandacht gaat naar problemen die mannen aangaan. Dat is zeker een aandachtspunt.
Jullie wijzen ook op een verband tussen gezondheid en racisme.
Tim Joye: In onze visietekst staat het voorbeeld van een politieman die bij onze psycholoog kwam omdat hij gepest werd op het werk, omwille van zijn afkomst. Dat heeft echt wel een impact op mensen. Onze psycholoog is met die politieman naar Unia gegaan om klacht in te dienen. Dat heeft hem helemaal veranderd. Hij veranderde van slachtoffer naar iemand die opkomt voor zijn rechten. Dat is wat wij willen doen met mensen van andere origine, vrouwen, werkende mensen, ... Kijk ook naar zware, onderbetaalde jobs. Ik denk aan industriëel reiniger, echt hard werk. Dat zijn bijna allemaal mensen met een migratieachtergrond. Je gaat mij niet zeggen dat dat geen maatschappelijke oorzaak heeft. Het wijst op structurele discriminatie in onze maatschappij, die al begint op school en uiteindelijk effect heeft op de gezondheid van die mensen.
Janneke Ronse: Door discriminatie geraken mensen met een migratieachtergrond ook veel moeilijker aan een goede woning. Schimmel op de muren, geen isolatie, geen warm water, … het leidt allemaal tot een slechte gezondheid.
We zien vandaag in de zorg een toenemende privatisering en commercialisering. Dat zou allemaal beter, efficiënter en goedkoper zijn. Akkoord?
Janneke Ronse: Het grootste voorbeeld van commercialisering in België is de sector van de woonzorgcentra. Daar zien we toch de bewijzen dat commercialisering slecht is voor de kwaliteit van de zorg. Minder personeel per bewoner, minder tijd voor de mensen, minder kwaliteit in de voeding, gebrek aan materiaal, slechtere werkomstandigheden, … Dus nee, geen goed idee. Het leidt er ook toe dat mensen de zorgsector verlaten. Mensen die hun werk eigenlijk echt graag doen maar het niet meer zien zitten.
Tim Joye: De commerciële zorg is ook niet goedkoper. Kijk naar de VS, het meest gecommercialiseerde land. Nergens wordt meer uitgegeven aan gezondheidszorg. In Nederland is de ziekenkas overgenomen door private zorgverzekeraars. Het leidt tot een overdaad aan bureaucratie, administratie, onderhandelingen, controles, meer prestaties...en uiteindelijk meer verspilling. Het is niet goedkoper maar duurder. Overheden kiezen alleen voor commercialisering onder druk van investeerders. Die willen de zorgsector openbreken om winst te maken.
In jullie toekomstvisie is gezondheidszorg een publieke zaak
Tim Joye: Toegankelijkheid, samenwerking, preventie...dat zijn waarden waarop we gezondheidszorg moeten bouwen. Inderdaad als openbare dienst, in kleine zones, waar je iedereen bereikt. In ons plan werken we met lokale gezondheidsdistricten van ongeveer honderdduizend mensen. Gezondheidswerkers uit verschillende disciplines kunnen daar samenwerken en zorgen voor een toegankelijke gezondheidszorg voor de mensen in het district. Per district ga je kijken wat daar de specifieke noden zijn. Elk district krijgt een preventiedienst met preventieteams die op het terrein werken. Het district is verder opgedeeld in wijken, die elk een wijkgezondheidscentrum krijgen.
De betaalbaarheid van geneesmiddelen blijft voor jullie een stokpaardje.
Janneke Ronse: De farmaceutische industrie is veel veranderd. Er komt meer nadruk te liggen op nieuwe geneesmiddelen die bedoeld zijn voor minder patiënten. Die zijn enorm duur. Het meest extreme voorbeeld is baby Pia. Het spuitje dat zij nodig had, kostte bijna twee miljoen euro. We moeten echt nadenken over maatregelen om die exploderende prijzen onder controle te houden. Hoe kunnen we ingrijpen op de patenten? Eén van de mogelijkheden is werken met dwanglicenties (met een dwanglicentie dwingt de overheid de fabrikant van een geneesmiddel om licenties te verlenen aan één of meerdere partijen en heeft ze invloed op de prijs, n.v.d.r.). Daarover heeft PVDA-volksvertegenwoordigster Sofie Merckx in de Kamer een wetsvoorstel ingediend. Maar zo’n dwanglicentie moet je voor elk geneesmiddel apart invoeren. We zijn dan verder beginnen denken en kwamen uit bij het idee van een Europees SALK-instituut.
En dat is?
Tim Joye: Jonas Salk was de uitvinder van het poliovaccin. Hij wilde daar geen patent op nemen. Toen een journalist hem vroeg waarom, antwoordde Salk: “Zou je een patent op de zon nemen?” De geneesmiddelensector zou geneesmiddelen moeten ontwikkelen om zo snel mogelijk zo veel mogelijk mensen vooruit te helpen. Dat kan als we iets doen aan die patenten. Want die geven de grote multinationals de mogelijkheid om jarenlang te vragen wat ze willen en onze sociale zekerheid te plunderen. Een Europees SALK-instituut kan alle onderzoeksmiddelen centraliseren en ervoor zorgen dat die middelen bij publieke onderzoekscentra terecht komen, waardoor het resultaat op het eind van de rit voor iedereen toegankelijk is, zonder patent. Farmaceutische bedrijven kunnen zich dan via een openbare aanbesteding aanbieden om te produceren. Ze mogen er gerust een mooie prijs voor vragen, maar zonder patent is hun monopolie verdwenen. Zo worden geneesmiddelen toegankelijk voor iedereen.
Een heel nieuw hoofdstuk in de visietekst gaat over empowerment. Wat betekent dat voor jullie?
Tim Joye: Empowerment is iets waar we in onze praktijk echt wel fier op zijn. Het staat centraal in hoe we werken. Het is belangrijk om onze ideeën uit te werken en ervoor te strijden. Niet alleen, maar samen met onze patiënten. Zoals we dat bijvoorbeeld deden bij de loodvervuiling in Hoboken of met het kiwimodel. Als patiënten, maar ook ziekenfondsen, vakbonden en wijkverenigingen samen in beweging komen, kunnen we dingen bereiken. We zijn niet alleen een medisch centrum maar ook een actiecentrum. Dat is empowerment. Samen op straat komen, petities doen, affiches hangen, betogen.
Janneke Ronse: Empowerment is een term die ondertussen door iedereen gebruikt wordt, vaak om de verantwoordelijkheid voor problemen bij het individu te leggen. Wij willen het begrip claimen als iets van de sociale beweging, van de werkende klasse die onrecht bestrijdt.
Dirk Tuypens
