De afgelopen jaren zijn er veel ziekenhuisafdelingen en zelfs heel wat kleinere ziekenhuizen in ons land gesloten. In Antwerpen moest het Erasmusziekenhuis in Borgerhout plaatsmaken voor het grotere Cadixziekenhuis in Antwerpen-Noord, ondanks protesten van buurtbewoners en huisartsen. In Charleroi worden in 2024 zes locaties teruggebracht naar twee campussen. Ook in steden zoals Ronse, Menen en Tielt werden kraamafdelingen met sluiting bedreigd door een plan van minister van Volksgezondheid Vandenbroucke om het aantal materniteiten te verminderen. Na protest konden enkele afdelingen open blijven. In Herstal wordt de spoedafdeling van het André Renard ziekenhuis overgenomen door CHU vanwege een tekort aan artsen. Door heel het land zijn duizenden ziekenhuisbedden gesloten door een gebrek aan personeel.

Hoewel de betaling van de gezondheidszorg in ons land grotendeels publiek is (met name de sociale zekerheid), is de organisatie van de gezondheidszorg liberaal. Zorgverleners – artsen en ziekenhuizen – worden betaald per prestatie. Dit leidt tot concurrentie, versnippering en verspilling. Concurrentie, want het is belangrijk voor je inkomen om de meeste en de beste patiënten binnen te halen, ten koste van de andere artsen of ziekenhuizen in de buurt. Verspilling, want er worden onnodige prestaties uitgevoerd omdat het geld opbrengt. Dat leidt tot grote kosten voor de sociale zekerheid en kwaliteitsverlies voor de patiënt. En versnippering, want de prestatiegeneeskunde biedt maar weinig ruimte voor samenwerking.

In de liberale context van die ‘vrije markt’ van ziekenhuizen staat de ziekenhuisfinanciering bovendien erg onder druk door de besparingen van de voorbije 20 jaar. Sommige ziekenhuizen flirten nu al met het faillissement. Uit de jaarlijkse financiële analyse van Belfius blijkt dat in 2022 van de 86 ziekenhuizen er 49 verlies maakten. Zoals zo vaak in een liberaal model zien we dan fusies en schaalvergrotingen. In de zorg zijn ze een manier om naar besparingen te zoeken. Door diensten te bundelen, hoopt men op minder werkingskosten en dus goedkoper te werken.

Ziekenhuizen zoeken al jaren naar allerlei manieren om te besparen door ‘efficiënter’ te werken. Bedden of afdelingen sluiten is hiervoor een gekende piste. Vooral de zogenaamde verlieslatende diensten komen dan in het vizier: pediatrie, geriatrie… Het zijn diensten die veel personeel vragen maar weinig opbrengen omdat ze niet werken met grote operaties of onderzoeken zoals zware medische beeldvorming. Nochtans zijn deze diensten essentieel om goede zorg voor de bevolking te voorzien.

Waar nog publieke zorg is, worden fusies ook gebruikt om te privatiseren en zo de commerciële logica nog sneller te laten oprukken. Zo werd in Oostende het Henri Serruysziekenhuis geprivatiseerd door de fusie met AZ Damiaan.

Van concurrentie tussen veel kleine ziekenhuizen gaan we dus naar concurrentie tussen enkele grote mastodonten. In Wilrijk bijvoorbeeld zijn twee ziekenhuizen die naast elkaar lagen en mekaar beconcurreerden – ZNA Middelheim en GZA Sint-Augustinus – gefuseerd tot één ziekenhuis ZAS, maar de concurrentie met het UZ Antwerpen dat 2 kilometer verder ligt is er alleen maar scherper op geworden.

Conclusie: als fusies en samenwerkingsnetwerken ervoor zorgen dat meer complexe behandelingen meer geconcentreerd worden en dat verspilling wordt tegengegaan, dan is dat een positieve evolutie. Maar als het ook – en vooral – gebruikt wordt om lokale buurtziekenhuizen en/of minder winstgevende diensten af te bouwen, dan is dit geen goede zaak.

De fusies geven ook problemen voor de werkdruk. Reeds voor Covid kampte meer dan 1/3 verpleegkundigen met een hoog risico op emotionele uitputting. Ze hebben vaak het gevoel niet de zorg te kunnen geven die ze willen geven. Voor een luisterend oor of een troostend gebaar is er geen tijd meer als ze van de ene patiënt naar de andere moeten hollen. Nog steeds verzorgen de verpleegkundigen in onze Belgische ziekenhuizen meer patiënten dan in onze buurlanden, terwijl we uit wetenschappelijke literatuur weten dat dit onveilige situaties oplevert.

De meeste ziekenhuisfusies in ons land hebben die werkomstandigheden voor onze verpleegkundigen alleen maar verslechterd. Als men ergens een afdeling, bedden of een ziekenhuis sluit, dan verdwijnen de patiënten die daar verzorgd werden niet zomaar. Die stromen door naar andere diensten of ziekenhuizen waar de intensiteit van het werk dan omhoog schiet. Of naar andere diensten, zoals huisartsen, thuisverpleegkundigen, rusthuizen… Neem nu de sluiting van de materniteit in Lokeren. Die kwam er na een efficiëntieoefening van de overheid na een studie (KCE) die berekende dat een materniteit jaarlijks minstens 557 bevallingen moet uitvoeren, om de kostprijs per bevalling te kunnen verlagen tot die van de efficiëntere materniteiten. Maar in het AZ Lokeren werden wel 700 baby’s per jaar geboren. Die bevallingen en dus de werkdruk komt erbij op andere materniteiten in Gent en Sint-Niklaas. Het personeel wordt overspoeld.

Als we de organisatie en de financiering van onze ziekenhuizen willen verbeteren, dan moeten we vertrekken vanuit het principe dat een goede gezondheidszorg – waaronder ziekenhuizen – voor iedereen een recht moet zijn. Volgens dat principe zijn buurtziekenhuizen een belangrijke schakel. Buurtziekenhuizen bieden basis specialistische zorg, zoals basisgynaecologie, pediatrie, psychiatrie… Ze zijn nabij en betaalbaar. Willen we echt kwalitatieve en dus efficiënte zorg geven, dan moet toegankelijkheid centraal staan. Naast preventie in de wijken en een sterke eerste lijn met voldoende huisartsen, zijn buurtziekenhuizen essentieel om zo snel mogelijk de juiste zorg aan patiënten te geven.

Samenwerking in de zorg is belangrijk. Elke hulpverlener zal dat beamen. En verspilling is nooit een goede zaak. Maar enkel een andere organisatie van onze zorg kan die verspilling tegengaan en de samenwerking bevorderen. Daarvoor moet de liberale visie met zijn prestatiegeneeskunde op de schop. In de plaats daarvan hebben we een andere visie nodig, een publieke visie waar gezondheidszorg een recht is in plaats van een markt.

Als je de samenwerking wil bevorderen, niet alleen tussen ziekenhuizen onderling maar ook met de rest van de gezondheidszorg, dan kun je lokale buurtziekenhuizen ook zien als een opportuniteit in plaats van een kostenpost. De huisartsen van Deurne en Borgerhout bijvoorbeeld deden meer dan enkel protesteren tegen de sluiting van het lokale Erasmusziekenhuis. Ze werkten een voorstel uit voor “Erasmus 2.0”. Een gezondheidscampus met preventieve diensten, eerste lijn, psychologische hulp en basis specialistische zorg. Ze

werden gesteund door het districtsbestuur van Borgerhout, door de bevolking en het ziekenhuispersoneel, maar het viel in de dovemansoren van het Antwerpse Stadsbestuur.